“Celebrando” o Día Mundial dos Humidais: Galicia ten máis de 1.100 humidais e só 400 zonas húmidas

Humidais ou zonas húmidas?

Os humidais, ou ecosistemas húmidos (inglés “wetland”, francés “milieux humides”), son ecosistemas azonais determinados pola presenza de auga na súa superficie, subsolo ou proximidade, a cal inflúe na configuración, funcionamento e dinámica das comunidades biolóxicas e das poboacións de especies de flora e fauna que as conforman. Os humidais son elementos crave na conservación da biodiversidade do territorio, pero tamén teñen unha implicación directa nas estratexias para reducir os efectos do cambio climático global, mitigar os efectos negativos das inundacións e prover de auga para a poboación e as explotacións agrícolas e gandeiras. A Convención Relativa aos humidais de Importancia Internacional, asinado na cidade de Ramsar o 02/02/1971, marcou un punto de inflexión en relación coa conservación e protección dos humidais no Planeta.

España, aínda que participou nos traballos iniciais para a redacción do texto da Convención, tardou tempo en aprobalo e fíxoo no ano 1982 acuñando o termo “zona húmida” en lugar de humidais. Esta opción é unha mala tradución do termo oficial en inglés “Wetland”, que se realiza á marxe das consideracións históricas e sobre todo ecolóxicas, identificando os humidais como zonas, ou medios zonais, cando por definición son azonais. Este erro de concepto conságrase no BOE e perdura ata que a comezos do século XXI o termo “zona húmida” perde vixencia sendo reemprazado polo de humidal.

Lagoa glaciar de Ocelo

Os humidais e a Convención de Ramsar en Galicia

Galicia conta cunha importante relación de humidais, se comparamos o seu número e superficie coa existente noutras Comunidades Autónomas. O primeiro Inventario dos Humidais de Galicia realizado pola Xunta de Galicia e coordinado polos profesores P. Ramil e J. Izco da Universidade de Santiago, constataba no ano 2001 mais de 1.100 humidais galegos, que incluían acorde coa definición de Ramsar, as Rías, marismas, brañas, lagoas, charcas, turbeiras, prados higrófilos, así como distintos medios artificiais. Os traballos do Inventario dous Humidais de Galicia constataban, ademais, que nas décadas precedentes produciuse unha continua e grave perda de humidais galegos.

Unha das obrigacións da Convención Ramsar é designar humidais en cada país membro para a Lista de Humidais de Importancia Internacional, a ela inscribíronse máis de 2.000 humidais, 76 deles españois, pero soamente 6 galegos. Ningún en Ourense, un, compartido con Asturias, en Lugo e o resto repartidos entre A Coruña e Pontevedra. Dos 6 humidais galegos de importancia internacional, só 5 deles foron declarados Humidal Protexido. Sorprendentemente o Parque Nacional MT dás Illas Atlánticas de Galicia inscrito no ano 2021 non foi designado como tal, incumpríndose así a lexislación galega.

Mazarico real, Numenius arquata, en Muro de Lamas (Humidal Ramsar Ría de Ribadeo, Lugo)

Os humidais galegos: en mal estado de conservación

En numerosas publicacións científicas móstrase o deficiente estado de conservación dos 1.100 humidais galegos debido á súa transformación parcial ou completa por actuacións de transformación e destrución (cultivos de eucaliptos, rozas e alteración dos seus hábitats, mal estado ecolóxico das augas, expansión de especies exóticas invasoras, excesiva carga gandeira, etc). A Xunta de Galicia e a Administración Xeral do Estado foron incapaces de inverter esta situación, e sobre todo de evitar o desenvolvemento de actuacións que poidan afectar á súa conservación.

A Xunta, a través da Dirección Xeral competente na protección da biodiversidade, non quixo outorgarlle ao inventario de humidais un recoñecemento “legal”, situación que se traslada a distintos instrumentos de ordenación territorial e concretamente aos Plans de Bacía, que inclúen de forma moi deficiente aos humidais na súa demarcación e non garanten tampouco a súa conservación.

A Xunta “celebra” o Día dos Humidais ignorando 7 de cada 10

Coincidindo coa celebración do día mundial dos humidais 2/2/23, a Xunta de Galicia infórmanos da decisión de outorgarlle un recoñecemento “legal” a 400 dos máis de 1.100 humidais galego. Triste noticia para celebrar esta efeméride xa que a decisión deixa fóra do devandito recoñecemento a 700 humidais, cuxa preservación será no futuro aínda máis incerta. Para máis escarnio, a proposta recupera o termo “zona húmida” para designar uns ecosistemas que son azonais. Unha incorrección que nos retrae ao século pasado e deixa clara a reducida calidade técnica da mesma.

A proposta da Xunta de Galicia enmárcase nun contexto de desprotección xeneralizada do medio ambiente en Galicia, que deixa o territorio sen protección fronte a todo tipo de presións e ameazas. Unha política incapaz de incrementar de forma significativa a superficie de espazos naturais protexidos, de ampliar a Rede Natura 2000, de poñer en marcha os plans de conservación das especies protexidas, de controlar a expansión das especies exóticas invasoras. Unha actuación disparatada que queda plasmada no aberrante contido dos PRUX que recentemente se aprobaron para os Parques Naturais de Galicia e na modificación do Plan Director da Rede Natura 2000. Documentos que en lugar de favorecer a conservación da biodiversidade son facilitadores da súa destrución.

Esta política non ten en conta nin a información científica, nin a opinión pública, e que evita a discusión e actuación dos órganos consultivos, determinando a inoperancia do Observatorio Galego de Biodiversidade e o COGAMADS. Unha forma como outra de NON xestionar adecuadamente un país, e que sitúa a Galicia no furgón de cola da política ambiental da Unión Europea.

A Xunta ignora á Convención de Ramsar

A Convención Ramsar elixiu como lema para celebrar o Día dos Humidais (2/2/2023) a frase: “Valorar, xestionar, restaurar e amar os humidais”. Uns termos e conceptos que en Galicia por desgraza non son asumidos polos responsables da Consellería que ten a obriga legal de conservalos ademais de “valoralos, xestionalos e restauralos”. Amar os humidais, é amar a Galicia, as súas rías, as súas marismas, as súas lagoas, as súas brañas, e iso implica evitar a súa alteración e destrución, acción que dificilmente se cumpre en Galicia.