Empezamos o venres 06/06/2019 coa celebración do primeiro Día Mundial do cirrio (Apus apus), organizado pola nosa compañeira Laura Iglesias e por Bárbara Rodríguez, un acto de divulgación para achegarse ó coñecemento desta increíble especie totalmente adaptada á vida aérea ata o punto de que toda a súa vida desenvólvese en vó, agás a niñificación (podes ver a reseña neste enlace: https://sghn.org/dia-mundial-do-cirrio/)
E de seguido, o sábado 07/06/2019 foi o día grande cunha xornada completa e cun programa bastante cargado de contidos. Convocados en Leiro ás 09:30 da mañá, e despois dos saúdos e reencontros de compañeiros e de novos participantes nas actividades de SGHN, Ateneo e Asociación de Estudios de Sta. Mariña iniciamos a xeira en dirección a Pazos de Arenteiro por unha paisaxe de viñedos, arboredas e cultivos resultado do traballo realizado no entorno polo ser humano ao longo dos anos. Un entorno, polo tanto, colonizado, modificado e adaptado para cultivo da vide introducida polos monxes, as hortas para o consumo diario, as árbores para uso na construcción, mobles, retablos … e a pedra para as casas, pazos, igrexas, valados, camiños, pontes …. Elementos que combinados neste entorno dan constancia do poderío que tivo o pobo de Pazos de Arenteiro.
Ponte da Cruz sobre o río Avia
Na ponte da Cruz, que cruza o rìo Avía, o noso compañeiro Juan explica a súa orixe “moderna”, como mellora do camiño primitivo, destacando a importancia das vías de comunicación para trasladar as mercadorías e os cambios nos trazados das mesmas ao longo da historia.
A ponte hoxe conserva un só arco onde antes houbo catro, e foi o escenario da batalla entre uns 300 galegos encabezados por Bernardo González del Valle (capitán Cachamuíña) contra 1.000 soldados do exército de Napoleón durante a Guerra da Independencia, acontecemento que hoxe recrease na vila de Pazos.
Pazos de Arenteiro
Pola súa parte Paco destacou a importancia da Encomenda de Pazos de Arenteiro con posesións ata o Porto de Cambados dende onde o viño do Ribeiro exportábase a Inglaterra ata que apareceron as desavenencias entre as monarquías de ámbolos dous países e “mudaron” os gustos.
Portazgo especial na ponte do Santo Sepulcro
A ponte máis próxima a Pazos é a Ponte do Santo Sepulcro, situada no camiño que comunicaba con Pontevedra. O cruce das pontes levaba parello o pago do Portazgo, un imposto que, en teoría, debía adicarse ó mantemento da ponte pero que a maior parte das veces non se destinaba a esta finalidade e xeraba boas rendas aos comendadores.
Neste día os organizadores tamén se apuntaron a cobrar o Portazgo deixando desconcertados aos asistentes, …. o pago consistía en retirar do camiño as cintas plásticas utilizadas nos viñedos para tutorar as cepas. As cintas son de plástico de cór verde e algo difíciles de localizar entre a vexetación e debaixo da capa de folla dos carballos pero son arrastradas pola choiva cara ó río e está nas nosas máns evitalo así que entre todos fomos recollendo canto vimos, incluíndo os restos dalgún protector plástico; deixando o camiño mellor do que o atopamos. Un xesto sinxelo pero significativo que axuda a concienciar do problema dos residuos.
A ponte presenta un bó estado de conservación e nela destacan sobre a clave da arcada maior a cruz do Santo Sepulcro e o relevo dun Santo. Nesta ponte gravouse unha secuencia da película “A esmorga” de Ignacio Vilar, baseada na obra de Eduardo Blanco Amor. Dende a ponte disfrútase dunha preciosa imaxe do río cós seus amieiros e unha boa cantidade de fento real (Osmunda regalis). Xentes do pobo contan, e ratifica algún dos participantes na xornada, que neste lugar pódese ver lontra, merlo rieiro e martiño peixeiro. Na contorna localízanse algunhas plantas exóticas invasoras, hainas de Australia: mimosa (Acacia dealbata) empregada para estaca das vides, ou de America: Fitolaca (Phytolacca americana), usada para dar maior cor ao viño, unha planta fácilmente dispersable polas aves que aliméntanse dos seus froitos.
O problema da Vespa velutina
De volta a Pazos, despois de aboar o pago esixido – encheuse unha bolsa cós residuos plásticos recollidos – tivemos ocasión de profundizar no coñecemento de outra especie exótica invasora: a Vespa velutina cando observamos as trampas colgadas en varios puntos do pobo. Aproveita Isabel a ocasión para facer un resumo xeral da problemática desta especie e do seu ciclo biológico, así como informando da existencia de normativa específica recentemente aprobada en Castela-León en relación a loita contra a especie mediante trampeo non selectivo que pode afectar a outras especies protexidas.
Entre as trampas localizadas, unha especialmente chamou a nosa atención ao estar colgada da balconada dunha casa señorial e moi próxima a un oco na parede no cal pululan as abellas melífras, explicounos o Sr. Torres, cicerone do pobo, que as abellas teñen o panal no interior da casa, e que no pasado ano recolléronse uns 4 litros de mel.
Igrexa de San Salvador
Grazas tamén ao Sr. Torres puidemos visitar a igrexa de San Salvador, e, desde ela, acceder ao pazo da encomenda da Orde militar de San Xoán de Malta. Na parte histórico-artística o noso consocio Paco fixo un relatorio dos diferentes elementos e as singularidades da construcción e ornamentación. Agradecimos ao Sr. Torres a súa amabilidade e tamén as historias sobre a vida dalgúns persoeiros da vila, e coa mesma, seguimos cara ao seguinte destino.
Igrexa de Santo Tomé de Serantes
Por unha estrada estreita, moita curva, e paisaxes espectaculares, chegamos a igrexa de Santo Tomé de Serantes, outra xoia do románico no medio do campo e só acompañada pola casa parroquial, xa en ruina. No exterior varios elementos destacan: un gran rosetón, a portada ornamentada con motivos animais, os diversos canecillos, .. e no interior as pilas bautismais, o baldaquino, algúns capiteis e … “os panos de Semana Santa” que amosou orgulloso D. Roxelio, a quen temos que agradecer a súa amabilidade para recibirnos e abrir as portas do templo.
Pena Corneira
Qué ben nos pasa o tempo!!!, e aínda sin xantar, saímos de Serantes para a área recreativa de Pena Corneira, e chegados ali, o primeiro foi aposentarse e matar a fame. A sobremesa transformouse no escenario para falar de todo un pouco: dos cazatesouros do Carballiño e das súas andanzas, do castelo de Pena Corneira e algunha das súas historias e persoeiros, de xeoloxía e de edafoloxía da man dos nosos compañeiros Juan, José Ramón, Paco e Eugenio. Tamén queda tempo para dar uns paseiños pola área recreativa, ata o miradoiro ou polo bosque salpicado de enormes bolos ao gusto e posibilidades de cadaquén. Salientamos o achádego de restos de tégulas romanas, do que se informou xá ao Museo Arqueolóxico de Ourense. Rematamos completando una volta polo adro da igrexa de Sta Mª de Lamas.
Inevitable a parada na estrada que de aquí leva a Beade para disfrutar da “Pena Corneira” profundizando na orixe destes enormes bloques graníticos que están clasificados como Monumento Natural desde 2007.
Incendios e eucaliptos invasores
Recordamos aos participantes que en outubro de 2017 a zona foi parcialmente afectada polo gran incendio de Carballeda de Avia. As consecuencias aínda son ben visibles e hannos servir para dar o punto final á xornada, poñendo o acento na temática relacionada coa invasividade do eucalipto ben patente nas inmediacións do pobo de Orega onde Serafín compartiu unha morea de datos sobre esta temática e expuxo a postura de SGHN en relación con esta especie e tamén cós incendios forestais, participando no diálogo e discusión varios dos participantes na saída.
E demos por rematada a excursión con ganas de realizar outra xeira de descubrimento da nosa provincia e de ampliación dos nosos coñecementos.
Moitas grazas aos compañeiros que seleccionaron o camiño, as actividades a tratar e aos informadores dos temas históricos, artísticos e de natureza que nos acompañaron. E tamén moitas grazas a todos os participantes pola súa compañía, interese e comprensión ao longo da xornada.
E xa … agrádannos novas actividades tan interesantes e atractivas como a relatada. Ata pronto.